Η έννοια της Επιστήμης και ο επιστημονικός λόγος έχουν μπει αναμφισβήτητα για τα καλά στην καθημερινότητά μας, ειδικά με την έξαρση της πανδημίας, σχεδόν ενάμιση χρόνο πριν. Στο γνωστικό μας πεδίο προστίθενται διαρκώς νέες αναπαραστάσεις για το πώς είναι ένας επιστήμονας, καθώς τα media πλέον δίνουν περισσότερο τηλεοπτικό χρόνο από ό,τι παλαιότερα. Έτσι, στην οπτική του μέσου Έλληνα έχει αποδομηθεί η εικόνα του κοινωνικά αδέξιου επιστήμονα, που έβλεπε στον Σέλντον της σειράς «The Big Bang Theory», αλλά και του τρελού επιστήμονα με τις κακόβουλες προθέσεις που είχε από τις ταινίες τρόμου. Γιατί -κακά τα ψέματα- η Επιστήμη στην Ελλάδα δεν αναδεικνυόταν ποτέ εντονότερα απ’ όσο αναδεικνύεται σήμερα.
Πλέον, ο μέσος Έλληνας εμπιστεύεται όλο και περισσότερο τους επιστήμονες, τουλάχιστον αυτούς που έχει ως αναπαράσταση από τα media. Κατά την περίοδο της υποχρεωτικής καραντίνας, περίμενε να ακούσει κάθε εβδομάδα με αγωνία τα πορίσματα από τις συνεδριάσεις τους, καθώς η καθημερινότητά του εξαρτιόταν στα αλήθεια από την εμπειρογνωμοσύνη τους. Ωστόσο, αυτή η εμπειρογνωμοσύνη, όπως και κάθε άλλο εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους ώστε να επιτευχθούν συγκεκριμένοι στόχοι. Μπορεί να ενημερώνει, να προλαμβάνει, να θεραπεύει, να δίνει ελπίδα, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να φυλακίζει, να προπαγανδίζει, να στερεί βασικά δικαιώματα και να υπονομεύει την ανθρώπινη εμπειρία.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ ασχολήθηκε με την κριτική του αφηγήματος που λέει ότι τη σήμερον ημέρα η κοινωνία έχει βελτιωθεί κατά πολύ στο πώς αντιμετωπίζει τα ψυχικά νοσούντα άτομα, τους φυλακισμένους, αλλά ακόμα και τη συζήτηση γύρω από το σεξ και τις πρακτικές του. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τα νοσούντα άτομα, ενώ ο κόσμος θεωρεί ότι χαίρουν καλύτερης αντιμετώπισης απ’ ό,τι στο παρελθόν, αφού τους παρέχεται ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ειδική μεταχείριση από επιστήμονες, αυτό δε φαίνεται να ισχύει από την έρευνα του Φουκώ.
Ο ίδιος, όπως επισημαίνει στο σύγγραμμά του «Madness & Civilization», την εποχή της Αναγέννησης η αντιμετώπιση των «τρελών» ήταν εξόχως καλύτερη. Οι ίδιοι θεωρούνταν από την υπόλοιπη νευροτυπική κοινωνία ως διαφορετικοί και μάλιστα ότι κατείχαν κάποιου είδους ξεχωριστής σοφίας, καθώς αντέκρουαν την κοινή λογική. Όλοι τους κυκλοφορούσαν ελεύθεροι, όντας ο εαυτός τους. Ωστόσο, με την άνοδο της σύγχρονης Ιατρικής τον 17ο αιώνα, οι ακαδημαϊκοί έσπευσαν να κλείσουν αυτά τα άτομα σε δομές για την καλύτερη μελέτη τους. Τότε ήταν που δημιουργήθηκε η ταμπέλα/κατηγοριοποίηση του «παράφρονα» και του «σώφρονα». Η στοχοπροσήλωση έκτοτε των ακαδημαϊκών ήταν η θεραπεία αυτών των παρεκκλίσεων και όχι η αποδοχή της διαφορετικότητάς τους (Foucault, 1965).
Αυτή η τάση των ακαδημαϊκών να εξαλείψουν κάθε τι διαφορετικό, δε σταμάτησε τον 17ο αιώνα. Συνεχίζεται και στις μέρες μας μέσω των θεραπειών μεταστροφής, ακόμα και στην Ελλάδα, όπου επαγγελματίες ψυχικής υγείας και λοιποί ακαδημαϊκοί επιστρατεύουν τη μόρφωση και το κύρος της θέσης/προνομίου τους για να «θεραπεύσουν» αντί να αποδεχθούν τις διαφορετικές ταυτότητες (Wright et al., 2018). Η περίπτωση της Δήμητρας της Λέσβου εμπίπτει δυστυχώς σε ακριβώς αυτό. Ένας άνθρωπος που προσδοκούσε αποδοχή πρώτα από την οικογένεια και κατόπιν από την κοινωνία, βρέθηκε αιχμάλωτος της «ιατρικής ματιάς» όπως μάς λέει ο Φουκώ, κλεισμένος σε κλινικές, αναγκασμένος να παίρνει φαρμακευτικά σκευάσματα για να αρνηθεί τον ίδιο του τον εαυτό (Foucault, 1975).
Για τον Φουκώ, ο έλεγχος της ανθρώπινης εμπειρίας καλυμμένος με τον μανδύα της εμπειρογνωμοσύνης δε διαφαίνεται μονάχα στην Ιατρική. Στο έργο του «Ιστορία της Σεξουαλικότητας» ο ίδιος επισημαίνει για τον λόγο και την κατεύθυνση του λόγου γύρω από το σεξ:
«Ως εκ τούτου, το σημαντικό σημείο (κατ’ αρχάς τουλάχιστον) δεν είναι τόσο να μάθουμε αν λέμε ναι ή όχι στο σεξ, αν εκφέρουμε απαγορεύσεις ή άδειας…
…αλλά να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι μιλάμε γι’ αυτό, όσους μιλούν γι’ αυτό, τους τόπους και τις οπτικές γωνίες απ’ όπου μιλούν γι’ αυτό, τους θεσμούς που προτρέπουν να γίνεται λόγος γι’ αυτό, που συσσωρεύουν και διαχέουν τα λεγόμενα περί αυτού, εν ολίγοις, το σφαιρικό «γεγονός λόγου» και τη «λογοθέτηση» του σεξ…» (σ. 21)
Με άλλα λόγια, μπορεί πλέον να μιλάμε πιο ανοιχτά γύρω από το σεξ και αυτό να μη θεωρείται πλέον τόσο ταμπού, αλλά αυτή η συζήτηση γύρω από το σεξ και τις πρακτικές του γίνεται κάτω από συγκεκριμένη ορολογία και πλαίσιο, που ορίζουν τα «πεδία γνώσης» όπως τα αποκαλεί: η Ιατρική, η Ψυχανάλυση και η Εκκλησία (Foucault, 2011). Στόχος αυτών των τριών πεδίων γνώσης είναι η επιθυμία της εξουσίας που προσδοκούν οι προαναφερθέντες φορείς στον άνθρωπο, αφού αυτοί ορίζουν το πώς αυτός θα μιλάει για το σεξ και θα του υποδεικνύουν ποιο είναι το αλλόκοτο, το παθολογικό, το αμαρτωλό και εν γένει αυτό που θα πρέπει να αποφεύγει.
Η συμπόρευση αυτή της Ιατρικής με την Εκκλησία στον ορισμό των πρέπει της ανθρώπινης εμπειρίας, και κατ’ επέκταση στον έλεγχο αυτής, φάνηκε εξόφθαλμα στη διοργάνωση του 1ου Πανελλήνιο υ Συνεδρίου Γονιμότητας & Αναπαραγωγικής Αυτονομίας. Από το διαφημιστικό σποτ κιόλας, κατεστάθη σαφές ότι ο στόχος του εν λόγω «διεπιστημονικού» συνεδρίου ήταν ο έλεγχος των γυναικείων σωμάτων και η ενοχοποίηση θηλυκοτήτων που οι φιλοδοξίες τους δε σταματούν στην απόκτηση οικογένειας. Οι μη καταρτισμένοι ομιλητές που επρόκειτο να παρευρεθούν, με θεματικές όπως «Ορθόδοξη Ανθρωπολογία και Γονιμότητα» από μέλη του Κλήρου, και ο παράλληλος αποκλεισμός θηλυκοτήτων από τον χώρο της Επιστήμης, κάνει τον φουκοϊκό τρόπο σκέψης πιο σημαντικό από ποτέ.
Εξάλλου, εργαλειοποίηση και η πολιτικοποίηση της Επιστήμης δε σταμάτησε και ποτέ (Bolsen & Druckman, 2015). Κρατώντας ένα σφυρί κάποιος μπορεί είτε να χτίσει ολόκληρο οικοδόμημα, είτε να διαπράξει φόνο. Αλλά το να πείθουμε τους εαυτούς μας ότι πλέον οικοδομούμε όλο και περισσότερο, ενώ στο παρελθόν διαπράτταμε μόνο φόνους, είναι ανήκουστο για τον Φουκώ.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Foucault, M. (2011). Ιστορία της Σεξουαλικότητας: Η βούληση για γνώση. Εκδόσεις Πλέθρον.
Bolsen, T., & Druckman, J. N. (2015). Counteracting the Politicization of Science. Journal of Communication, 65(5), 745–769.
Foucault, M. (1965). Madness and civilization: a history of insanity in the age of reason. Pantheon Books.
Foucault, M. (1975). The birth of the clinic: An archaeology of medical perception. Vintage Books.
Wright, T., Candy, B., & King, M. (2018). Conversion therapies and access to transition-related healthcare in transgender people: a narrative systematic review. BMJ Open, 8, e022425. doi: 10.1136/bmjopen-2018-022425