Σημαντική προβληματική γεννήθηκε με αφορμή την ψήφιση και θέση σε ισχύ του Ν.4800/2021, με τον οποίο εισήχθη η έννοια της συνεπιμέλειας στο οικογενειακό δίκαιο.
Εκκινώντας τη σκέψη μας, οφείλουμε σε πρώτο επίπεδο να διασαφηνίσουμε τι σημαίνει γονική μέριμνα και συνεπιμέλεια, καθώς και το ποιες ενέργειες θεωρούνται καθήκον, αλλά και δικαίωμα του ασκούντος αυτής. Το άρθρο 1510 Αστικού Κώδικα αναφέρει: “Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι όποιοι την ασκούν από κοινού και εξίσου. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του.”. Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως η γονική μέριμνα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ενεργειών και υποθέσεων του τέκνου, με σημαντικότερη εξ αυτών, την επιμέλεια, η οποία σχετίζεται με την επιμέλεια τόσο του προσώπου, όσο και της περιουσίας του, αλλά και την εκπροσώπηση και τη λήψη αποφάσεων εκ μέρους του γονέα.
Επιπλέον, στο άρθρο 1511 Αστικού Κώδικα ορίζονται τα εξής:
“1.Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.
2. Στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, που εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου συνεκτιμά παραμέτρους, όπως την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο.
3. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας ιδίως του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.
4. Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του, πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα και τα συμφέροντά του”.
Με την ψήφιση του Ν. 4800/2021, στο εν λόγω άρθρο γίνεται μια ενδεικτική απαρίθμηση, η οποία κατά τη νομική ορολογία πραγματοποιείται με τη χρήση της λέξης “ιδίως” , αναφορικά με τη συγκεκριμενοποίηση της έννοιας του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου. Το συμφέρον του τέκνου αποτελεί μια αόριστη νομική έννοια, η οποία ουδέποτε μπορεί να οριστεί και να καθοριστεί εκ των προτέρων. Προστατεύεται από υπερεθνικούς κανόνες του Ευρωπαϊκού και Διεθνούς Δικαίου, όπως το άρθρο 8 παρ. 2 της ΕΣΔΑ και το 24 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, νομοθετήματα τα οποία έχουν κυρωθεί και ισχύουν και στη χώρα μας.
Συνεπώς, το βέλτιστο συμφέρον για το τέκνο κρίνεται ανά περίπτωση αξιολογικά, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των περιστάσεων της οικογενειακής, ψυχολογικής, συναισθηματικής κατάστασης, την οποία βιώνει. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να καταλείπεται το πεδίο στη δικαιοσύνη να κρίνει ανά περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των περιστάσεων υπό το φως της ιδιαιτεροτητας κάθε έννομης σχέσης και των υποκειμένων της (Α.Π. 1358/1995).
Προχωρώντας στη σημαντική μεταρρύθμιση που επήλθε με τον προαναφερόμενο νόμο, το άρθρο 1513 Αστικού Κώδικα ορίζει πλέον το εξής: “Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1516, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα”. Το κρίσιμο σημείο εντοπίζεται στη χρήση των όρων “από κοινού και εξίσου”, τα οποία εισάγουν αυτό που έγινε κοινώς γνωστό ως, “συνεπιμέλεια”. Αυτό λοιπόν, σημαίνει ότι οι γονείς συνεχίζουν και μετά τη λύση του δεσμού τους, να υποχρεούνται πλέον εκ του νόμου να συναποφασίζουν για τις υποθέσεις του τέκνου, εκτός αν αφορούν τις πράξεις του 1516, τις οποίες μπορεί ο γονέας να επιχειρήσει, αφού όμως ενημερώσει και τον άλλο (αυτές αφορούν: συνήθεις πράξεις επιμέλειας, πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου και επείγουσες πράξεις που σχετίζονται κυρίως με επείγοντα θέματα υγείας του τέκνου). Όλες οι υπόλοιπες πράξεις, όπως ο καθορισμός του τόπου κατοικίας του τέκνου, εφόσον η επιμέλεια δεν έχει ανατεθεί δυνάμει δικαστικής απόφασης ή συμφωνίας σε έναν, θα πρέπει να συναποφασίζεται από τους γονείς.
Ειδικά, αναφορικά με τον τόπο διαμονής του τέκνου, το ζήτημα αυτό ρυθμιστηκε με τον εξής τρόπο, ο οποίος θα λέγαμε πως φαντάζει ασφυκτικά δεσμευτικός και προβληματικός ανά περίπτωση: “Για την μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτείται προηγούμενη έγγραφη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη δικαστική απόφαση που εκδίδεται μετά από αίτηση ενός από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο”. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι υπό το προϊσχύσαν δίκαιο, ο καθορισμός του τόπου διαμονής του παιδιού αποτελούσε αντικείμενο μονομερούς απόφασης του γονέα που ασκεί μόνος την επιμέλεια του τέκνου. Υπό τις νέες ρυθμίσεις, η επιλογή του τόπου διαμονής του παιδιού εξακολουθεί μεν να αποτελεί περιεχόμενο της επιμέλειας, ωστόσο αυτό που αλλάζει είναι ότι πλέον, ακόμη και αν η επιμέλεια έχει ανατεθεί (είτε με συμφωνία των γονέων είτε με δικαστική απόφαση) στον έναν μόνο εκ των δύο γονέων, δεν υπάρχει πεδίο μονομερούς απόφασης όταν η αλλαγή του τόπου διαμονής του παιδιού επηρεάζει ουσιωδώς το δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι απαραίτητο είτε να προηγηθεί προηγούμενη έγγραφη συμφωνία μεταξύ των δύο γονέων είτε να εκδοθεί δικαστική απόφαση που θα επιτρέπει την μεταβολή του τόπου διαμονής. Σε περίπτωση που ο γονέας που ασκεί την επιμέλεια του παιδιού μεταβάλει μονομερώς τον τόπο διαμονής του παιδιού κατά παράβαση των προαναφερόμενων, προβαίνει σε κακή άσκηση της γονικής μέριμνας του τέκνου (άρθρο 1532 παρ. 1 και 2 στοιχ. γ) και, έτσι, ο άλλος γονέας έχει το δικαίωμα να ζητήσει με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων την παράλειψη της μετακίνησης ή αν αυτή έχει ήδη συντελεσθεί, την επιστροφή του τέκνου.
Γίνεται αντιληπτό, πως η εισαγωγή του νέου αυτού τρόπου καθορισμού κάτι που υπό άλλες συνθήκες, θα φάνταζε απλό, ήτοι του τόπου διαμονής του τέκνου, αποκτά δεσμευτικό υπό το γράμμα του νόμου χαρακτήρα με αποτέλεσμα να δυσκολεύει ιδιαιτέρως περιπτώσεις, κατά τις οποίες η λύση του δεσμού των γονέων επισυμβαίνει λόγω τοξικής και παραβιαστικής συμπεριφοράς. Ακόμα κι αν το Δικαστήριο με την απόφαση του επιτρέψει τη μεταβολή του τόπου διαμονής, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη το χρόνο που μεσολαβεί μέχρι την καταφυγή στη δικαιοσύνη, το κόστος για την ενέργεια αυτή, καθώς και το ψυχολογικό βάρος το οποίο ασφαλώς, δεν εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.
Το νέο άρθρο 1514 Αστικού Κώδικα αναφέρει φυσικά, ότι οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίσουν μεταξύ τους την κατανομή. Ειδικότερα ορίζεται ότι: “Κατά παρέκκλιση του άρθρου 1513, οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα. Το ανωτέρω έγγραφο ισχύει τουλάχιστον για δύο (2) έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του. 2. Αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, όπως νόμος ορίζει. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο” .
Τέλος, αναφορικά με το ιδιαίτερα προβληματικό εδάφιο του 1532 Αστικού Κώδικα, όπως αντικαταστάθηκε με το Ν. 4800/2021, ορίστηκε πως κακή άσκηση της επιμέλειας συνιστά: “στ. η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής” , ενώ το ίδιο άρθρο παρακάτω ορίζει ότι: “Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του πρώτου εδαφίου και επίκειται άμεσος κίνδυνος για τη σωματική ή την ψυχική υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας διατάσσει κάθε πρόσφορο μέτρο για την προστασία του, μέχρι την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθύνεται εντός ενενήντα (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά ενενήντα (90) επιπλέον ημέρες”.
Παρατηρείται, λοιπόν, πως η νέα ρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου φαντάζει αποκομμένη από την προστασία των θηλυκοτήτων εντός ενός πλαισίου συνεχόμενης και εντεινόμενης έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Τα μέτρα που λαμβάνονται σε τέτοιες περιπτώσεις, είτε δυνητικά είτε υποχρεωτικά, είναι κατασταλτικά και μάλιστα, έχουν εγκαταλειφθεί κενά κατά τη ρύθμιση των εν λόγω καταστάσεων, οι οποίες όπως γνωρίζουμε από την καθημερινότητα, δεν είναι σπάνιες ούτε απλές.
Το Δίκαιο λόγω της διαπλαστικής του δύναμης, μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση αντιλήψεων και πεποιθήσεων με σεβασμό στο Υποκείμενο λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα.
Ενδιαφέρον σκεπτικό έχει η υπ’ αριθμ. 2061/2022 απόφαση ασφαλιστικών μέτρων το οποίο αναφέρει: “σύμφωνα με τη διάταξη του 1513 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκε με τον άνω νόμο, στην περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Με την εν λόγω ρύθμιση καθιερώνεται εκ του νόμου κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας, στην περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, ακόμα και αν δεν υπάρχει συμφωνία των γονέων ή δικαστική απόφαση. Με τον όρο «εξίσου» αποδίδεται η θεμελιώδης αρχή του οικογενειακού δικαίου περί της ισότιμης συμβολής και των δύο γονέων στην ανατροφή του τέκνου και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του”.
Ηλεκτρονικές Πηγές:
2. https://www.e-nomothesia.gr/oikogeneia/nomos-4800-2021-phek-81a-21-5-2021.html