Περιγραφή και πηγή εξωφύλλου: Στην ασπρόμαυρη φωτογραφία απεικονίζεται ένα πανό που γράφει ‘FEMINISTS FOR Animal Liberation’ που το κρατούν μερικές θηλυκότητες, ενώ από πίσω φαίνεται το πλήθος. https://daterrarituals.com/blogs/news/let-s-talk-about-the-intersectionality-of-veganism-and-feminism?locale=en
Μπροστά στην πρωτόγνωρη περιβαλλοντική κρίση και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που βιώνουμε καθημερινά –μία πραγματικότητα που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο τις τελευταίες δεκαετίες να αγνοήσουμε– ένα πολιτικό κίνημα όπως ο φεμινισμός δε θα μπορούσε να αδιαφορεί και να κλείνει ένοχα τα μάτια. Ζητήματα από το χώρο της οικολογίας, όπως η κακομεταχείριση των μη ανθρώπινων ζώων, η άλογη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και της ενέργειας και η καθυπόταξη του φυσικού περιβάλλοντος εν γένει από το ανθρώπινο είδος, είναι ζητήματα που συμπορεύονται με το φεμινιστικό κίνημα και ειδικά σήμερα, προβάλλονται ως αιτήματα πιο επίκαιρα από ποτέ, επιδιώκοντας να προλάβουν τη σχεδόν μη αναστρέψιμη ζημίωση του πλανήτη.
Με τις απαρχές του στην δεκαετία του ΄70, από όπου προέρχεται και ο όρος από τη Γαλλίδα συγγραφέα Françoise d’ Eaubonne στο Le Féminisme ou la Mort (1974), ο οικοφεμινισμός καλούσε όλες τις γυναίκες και θηλυκότητες να σώσουν τον πλανήτη με μια οικολογική επανάσταση που θα ανέτρεπε την παγιωμένη ιδιοκτησιακή σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, παράλληλα με την αντίστοιχη ιδιοκτησιακή σχέση ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα. Κομβικό σημείο για τις οικοφεμινίστριες και την αφετηρία και διάδοση του κινήματος ήταν η καθυπόταξη της φύσης από τον άνθρωπο που ειδόθηκε ως ανάλογο της καταπίεσης των γυναικών από το κυρίαρχο ανδρικό φύλο. Η κοινωνική υπέροχη και η σαφώς προνομιακή θέση του μέσα στην πατριαρχική κοινωνία έχει αποτέλεσμα όχι μόνο την γυναικεία αντικειμενοποίηση και καταπίεση, αλλά και την εργαλειοποίηση και κακομεταχείριση των ζώων και της φύσης συνολικά. Ή με άλλα λόγια, υπό ένα οικοφεμινιστικό πρίσμα, το σύστημα που παράγει έμφυλη βία και καταπίεση έναντι θηλυκοτήτων είναι το ίδιο ακριβώς σύστημα που κακοποιεί και βασανίζει ωφελιμιστικά τα μη ανθρώπινα ζώα και εκμεταλλεύεται βάναυσα το περιβάλλον και τους φυσικούς του πόρους. Η έμφυλη καταπίεση και η περιβαλλοντική καταστροφή συνεπώς, δεν είναι ασύνδετα προβλήματα, αλλά αντιθέτως, αλληλοδιαπλέκονται στενά μεταξύ τους.
Συχνά γίνεται λόγος για την αντικειμενοποίηση των γυναικών μέσα στην πατριαρχική κοινωνία, η οποία αφού τους αφαιρεί την αξιοπρέπεια, τα συναισθήματα και βασικά την ανθρώπινη υπόστασή τους, κανονικοποιεί με τη σειρά της την έμφυλη βία σε βάρος τους. Έτσι μπορεί η έμφυλη βία να δικαιολογείται ηθικά, να διαιωνίζεται και να παγιώνεται συστημικά εντός των κοινωνικών δομών. Με αντίστοιχο τρόπο, αντικειμενοποιούνται και τα μη ανθρώπινα ζώα, ενώ κανονικοποιείται και συντηρείται η βία και η εκμετάλλευση εναντίον τους. Ένα ζώο μέσα στην πατριαρχική καπιταλιστική κοινωνία γενικότερα και στην βιομηχανική κτηνοτροφία ειδικότερα είναι πάνω από όλα το κρέας του, το γάλα του, τα αυγά του, η γούνα του, το δέρμα του, τα πούπουλά του. Τα ζώα στην γραμμή παραγωγής δεν είναι ζωντανές οντότητες με δικαίωμα στην ζωή, την ελευθερία και την αυτοδιάθεση. Τα ζώα στη γραμμή παραγωγής διαμελίζονται με το κομμάτι, έχουν αξία στο μέτρο που είναι χρήσιμα και αποδίδουν κέρδος, γίνονται προϊόντα στα ράφια των σούπερ μάρκετ και τις διαφημίσεις. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, η πατριαρχία κατακερματίζει το γυναικείο σώμα, το σεξουαλικοποιεί και διασπά οριστικά την ολότητα της γυναικείας υπόστασης. Γυναίκες και ζώα λαμβάνουν την ίδια αξιολογική θέση, την θέση του αντικειμένου προς χρήση, κατανάλωση, εκμετάλλευση.
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της βίας και της καταστροφής ενάντια στα μη ανθρώπινα ζώα, αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στα εκτροφεία. Τα ζώα υποβάλλονται σε τέτοιες αισχρές συνθήκες αιχμαλωσίας και βασανιστηρίων για να εκτραφούν, που πολλά από αυτά πεθαίνουν από αρρώστιες, χτυπήματα και πληγές ήδη πολύ πριν από την σφαγή τους. Βρίσκονται κλεισμένα σε κλουβιά, στοιβαγμένα το ένα πάνω απ’ το άλλο ή αλυσοδεμένα χειροπόδαρα, εξαναγκασμένα σε πλήρη ακινησία. Η έλλειψη αυτή ζωτικού και φυσικού χώρου έχει δραματικό αντίκτυπο στην ψυχολογική τους κατάσταση και την ποιότητα της ζωής τους. Σε πολλές περιπτώσεις πάλι, τα αρσενικά θανατώνονται αμέσως μετά την γέννησή τους, καθώς δεν ωφελεί μία βιομηχανία το μεγάλωμά τους μόνο και μόνο για το κρέας τους. Τα πράγματα είναι τόσο απλά και αμίλεικτα για την καπιταλιστική λογική. Ένα θηλυκό που παράγει και γάλα και αυγά, ξεζουμίζεται κατάσαρκα πριν την τελική θανάτωσή του για να φτάσει στο πιάτο μας. Τα κέρδη που προσφέρουν τα θηλυκά πολλαπλασιάζονται κι άλλο, αν αναλογιστεί κανείς τις ατέρμονες γέννες τους. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την γονιμοποίηση και την αναπαραγωγή τους, καθώς και η απόσχιση της μητέρας από τα μικρά της μετά τη γέννα, τα τραυματίζουν ανεξίτηλα. Για αυτό ακριβώς, λόγω του φύλου τους, η βιομηχανική κτηνοτροφία απομυζεί τα θηλυκά ζώα τόσο βίαια. Βλέπει σε αυτά μονάχα μήτρες για να αυξήσει την παραγωγή και να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της, ενώ επιδεικτικά αδιαφορεί για τον πόνο και τις ψυχολογικές επιπτώσεις που τους προκαλεί ή το περιβαλλοντικό κόστος με το οποίο συνεχίζει ήσυχα να επιβαρύνει τον πλανήτη.
Έτσι, τα όρια της βίας, της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και της υποταγής προεκτείνονται πέρα από τα όρια της ανθρώπινης κοινωνίας και του αντίστοιχου ανθρωποκεντρισμού που την περικλείει. Ο οικοφεμινισμός θεωρεί όλα τα μη ανθρώπινα ζώα ισότιμα, μάχεται για την απελευθέρωσή τους από την κακομεταχείριση και την εκβιομηχανισμένη χρησιμοποίηση τους και προβάλλει τα δικαιώματά τους απέναντι στην ζωή, στην ελευθερία, την αυτοδιάθεση. Θέτει ακόμα, ως επιτακτικό τελικό στόχο τη λήξη όλων των μορφών βίας και βάζει στην ημερήσια διάταξή του δίπλα στις έμφυλες διακρίσεις και τον σεξισμό, τον λεγόμενο ‘ειδισμό’ ή ‘σπισισμό’ (speciesism), έναν όρο που προέρχεται από τον Peter Singer στο βιβλίο του Animal Liberation: A New Ethics for Our Treatment of Animals (1975) και δημιουργήθηκε για να περιγράψει ακριβώς τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις σε βάρος ορισμένων ζωικών ειδών, κατά αναλογία του ρατσισμού και του σεξισμού αναφορικά με τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις για τη φυλή και το φύλο αντίστοιχα.
Η βία που ασκείται στις θηλυκότητες είναι η βία βασικά που αφήνει τα αποτυπώματά της στη φύση και τα ζώα, δείχνοντας τα πολλαπλά πρόσωπά της συνολικά. Οι αξίες του οικοφεμινισμού αντιτίθενται σθεναρά σε κάθε μορφή βίας, ιεραρχίας και κυριαρχίας, προβάλλουν το όραμα μιας εναλλακτικής κοινωνίας που έχει στο επίκεντρό της τη προστασία, την φροντίδα και την ενσυναίσθηση απέναντι σε καθετί, ανθρώπινο ή μη, έμβιο ή άβιο, που περιθωριοποιείται και υποβιβάζεται. Η ανθρώπινη κοινωνία λειτουργεί μέσω ισχυρών και αδιαπέραστων δικτύων που παγιώνουν την κυριαρχία και τη βία. Ο μόνος τρόπος είναι να καθιερώσουμε τα δικά μας συστήματα ως ισχυρά αντίμετρα για να διαρρήξουν αυτές τις ανισότητες. Σε εμάς είναι λοιπόν που απομένει να εναρμονίσουμε το όραμα αυτό με την εκ διαμέτρου αντίθετη πραγματικότητα…